safal jiban ka yatra

एक सिकर्मी आफ्नो मालिकको घरमा धेरै वर्षदेखि काम गर्दै आएको थियो । लामो समय मालिककोमा काम गर्दागर्दै सिकर्मिलाई मनमनै लाग्छ कि-"यो मालिकको घरमा मैले काम गर्न लागेको पनि कैयौं वर्ष भयो तर मालिकले कहिल्यै तलब बढाइदिन्न । अब त यो बुढोको काम मैले कदापी राम्रोसँग गर्दिनँ ।"

एक दिन सिकर्मीलाई मालिकले बोलाएर आफुले फेरि नयाँ घर बनाउने बारे सोचेको र सो घर बनाउने जिम्मा सिकर्मीले लिनुपर्ने बताउँछ । सिकर्मीले मालिकले अह्राएको काम अस्वीकार गर्न सक्दैन तर यसपाली मालिकको लागि बनाउने घर भने उसले बहुतै नराम्रो तरिकाले बनाइदिन्छ। त्यसमा प्रयोग हुने सीमेन्ट र छड पनि बहुतै कमसल खालको प्रयोग गर्छ। उसले यस्तो घर निर्माण गरिदिन्छ मानौँ कि त्यो घर सानोतिनो भुकम्प पनि थेग्न सक्दैन । जब घरको निर्माण कार्य सकियो , एक दिन उक्त घरको उद्घाटन समारोहको आयोजना गरिएको थियो । घर वरपर ध्वाजापताका टाँगिएका थिए । उक्त समारोहमा धेरै मानिसहरूलाइ निम्त्याइएको थियो । उक्त समारोह उद्घाटन गर्नको लागि जब घरको मालिक स्टेजमा के पुगेको थियो मालिकले स्टेजबाट भन्छ कि "आदरणीय जनसमुदायहरू म यो घर निर्माण गर्ने सिकर्मी भाईलाई यस् स्टेजमा बोलाउन चाहन्छु ।"

मालिकले त्यसरी अगाडि बोलाएपछी समारोहको पछाडि एक्लै बसेको उक्त सिकर्मी "किन बोलायो फेरि यो बुढोले मलाई" भन्दै स्टेजमा जान्छ । ऊ स्टेजमा के गएको थियो , मालिकले सबैको अगाडि एउटा चिट्ठी आफ्नो खल्तिबाट निकालेर उक्त सिकर्मिलाई जोडले पढ्न लगाउछ ।

जब सिकर्मिले चिट्ठी पढ्दै थियो ,उक्त चिट्ठीमा लेखिएको थियो-" प्रिय सिकर्मी भाई तिमीले जिन्दगीभरि मेरो लागि काम गर्यौ । अब तिमिले मेरो लागि काम गर्नु पर्दैन ,तिम्रो जिन्दगीभरिको मेहनतको कदर गर्दै जुन घर तिमीले अन्तिम पटक  बनाएका छौ त्यो घर म तिमीलाई उपहार दिदैछु ।" त्यो दिन सिकर्मीलाई पछुतो लाग्छ  कि "यदी सुरुवातमा नै मलाई आफू बस्ने घर बनाउदै छु भन्ने थाहा भएको भए मैले कती राम्रो घर बनाउँथे होला ? तर आज आँफैले बनाएको कमजोर घरमा आँफै बस्नु पर्‍यो ।"

प्रिय विद्यार्थी, तिमीलाई लाग्ला त्यो सिकर्मी को हो त ? त्यो अरू कोही होइन तिमी हौ तिमी । तिमीलाई आमाबाबाले भन्नु हुन्छ "पढ बाबु पढ ,टिचरले भन्नुहुन्छ पढ नानु पढ , तिम्रै लागि हो ।" तर तिमी के भन्छौ ? -"कती कच् कच् गरेको यी बुढाबुढिहरू ।" तर वास्तवमा उहाँहरूले तिम्रैलागि भन्नु भएको हो । तिमी अरु कसैको होइन आफ्नै घर बनाउदै छौ , यसर्थ आफ्नोलागी मेहेनत गर,आफ्नो लागि सोचेर पसिना बगाउ अन्यथा कथाको सिकर्मिले जस्तै आँफैले बनाएको कमजोर घरमा आँफैलाइ बस्नु पर्नेछ ।

माथिको कथामा हुन त सिकर्मी आफूले बनाउदै गरेको घरको मालिक आफू नै थियो तर उसले त्यो कुरा बुझ्न सकेन र घर बनाउदै गर्दा उसले अरुको खातिर घर बनाउदै छु भन्ने नोकरको मनसिकता बोकेर काम गर्‍यो । जसको कारण उसलाई पछि पछुताउनु पर्‍यो । प्रिय मित्र  म तिमीसँग एक सन्देश बाड्न चाहन्छु ध्यान दिएर सुन ।

- प्रिय मित्र  तिमी मालिक बन , नोकर नबन । तर मलाई शङ्का छ , कतै तिमीलाई नोकर बन्ने बानी परेको त छैन ? तिमी आँफै पढ्दैनौ तिमीलाई पढ् भन्नु पर्छ । तिमी आफै लेख्दैनौ , तिमीलाई लेख भन्नु पर्छ । तिमी आँफै सबेरै उठ्दैनौ , तिमीलाई सबेरै उठ भन्नु पर्छ , तिमी आँफै अनुशासनमा बस्दैनौ ,तिमिलाई अनुशासनमा बस भन्नु पर्छ । सधैं आदेश दीराख्नु पर्ने नोकरलाई हो मालिकलाई होइन ।सधैं बटन थिचिराख्नु पर्ने मेसिनको हो मान्छेको होइन । मान्छेले बिबेकले पनि काम गर्नु पर्छ । जुन विद्यार्थीलाई स्कुल तहमै मालिक बन्ने बानी परेको हुन्छ ,उसलाई कसैले पढ् भन्नु पर्दैन ऊ आँफै पढ्छ ,उसलाई कसैले लेख भन्नु पर्दैन ऊ आँफै लेख्छ , उसलाई कसैले सबेरै उठ भन्नु पर्दैन ऊ आँफै सबेरै उठ्छ , उसलाई कसैले अनुशासनमा बस भन्नु पर्दैन ऊ आँफै अनुशासनमा बस्छ किनकी मालिकलाई मात्र थाहा हुन्छ जुन काम आज म गर्दै छु यो अरु कसैको लागि होइन मेरो लागि गर्दैछु ।

जुन विद्यार्थीलाई स्कुल तहमै नोकर बन्ने बानी परेको हुन्छ ऊ कहिल्यै वास्तविक जीवनमा मालिक बन्न सक्दैन किनकी उसले सधैं अरुको आदेश पर्खिरहन्छ । तर जुन विद्यार्थीलाई स्कुल तहमै मालिक बन्ने बानी परेको हुन्छ ऊ वास्तविक जीवनमा कदापी अरुको नोकर बन्दैन ऊ आफ्नो जीवनको मालिक आँफै बन्छ । प्रिय विद्यार्थी , तिमीले एक चोटि आँफैले आँफैलाई हेर त, तिमी अब बच्चा छैनौ र तिमी पशु पनि होइनौ यसर्थ आफ्नो लगाम अरुको हातमा नदेऊ , आफ्नो जिम्मेवारी लेऊ र मान्छे बन । यहाँ नोकर र मालिक भनेर कुनै पद र पेशालाई भन्दा पनि प्रब्रितीलाई भन्न खोजिएको हो ।

पूतलीको जीवन चक्रमा बिभिन्न चरणहरू हुन्छन ती चरणमध्ये एक चरणको नाम हो लार्भा स्टेज । जब पुतली लार्भा स्टेजमा हुन्छ त्यो बेला यसले बढो अनौठो व्यवहार देखाउँछ । पुतलीको लार्भा यती धेरै खन्चुवा हुन्छ कि यसले आफ्ना अगाडि भेटेजती सबै चिज खान्छ । त्यसले घाँस खान्छ पात खान्छ , फल खान्छ , फूल खान्छ, यी सबै थोक खान्छ । किन ? किनकी अब उसलाई छिट्टै नै प्युपा स्टेजमा जानु पर्छ , प्युपा स्टेजमा उसले चाहेर पनि खाना खान सक्दैन किनकी प्युपा स्टेजमा ऊ बन्द कोठा भित्र बस्नुपर्ने हुन्छ ।

प्यारा विद्यार्थीहरू ,विद्यार्थी जीवन भनेको पनि पुतलिको लार्भा स्टेज जस्तै हो, यतिबेला तिमीसँग समय छ स्वतन्त्रता छ, स्वास्थ्य छ। यती बेला तिमीले जती सक्यो धेरै पढ्नु पर्छ ,ज्ञान आर्जन गर्नु पर्छ किनकी भोली छिट्टै तिमी हुर्किने छौ , बयस्क बन्ने छौ ,तिमिले घरबार चलाऊनु पर्ने हुन्छ ,बिहे बन्धनमा बाँधिनु पर्ने हुन्छ । जुन स्वतन्त्रता आज तिमीलाई उपलब्ध छ त्यो भोली नरहन सक्छ , जुन तिष्ण दिमाग आज तिमीसँग छ त्यो भोलि नरहन सक्छ ,जुन उत्साह आज तिमीसँग छ भोलि त्यो तिमीसँग नरहन सक्छ । यसर्थ बर्तमान समयलाई चिन । जती सक्यो धेरै ज्ञान बटुल । ज्ञान  नै शक्ति हो ज्ञान  नै पावर हो । शक्ति सञ्चय गर्ने उपयुक्त समय नै विद्यार्थी जीवन हो । अथवा भनौ जीन्दगीको बालिनाली लागाउने बेला नै यही हो । भोलि यो उमेर, यो मौसम बितेर जानेछ । यदी यो बेलामा नै सुतेर, अल्छि गरेर बस्ने हो भने भोलि छिट्टै जीवनमा सुख्खा हिउँद र जाडो तुसारो आउने वाला छ । यसर्थ जीवन हराभरा बनाउन यही उमेरमै ज्ञान रुपी बालिनाली लगाउनतर्फ अग्रसर होऊ ।  अन्त्यमा महाकवी लक्ष्मीप्रसाद देवकोटाको "जीन्दगीको मौसम" शिर्षकको एक कविता अंश सुनाएर बिदा हुन चाहन्छु ।

जिन्दगीको मौसम रहदै खन खन रोप फूलाऊ

पर्खन्न कसैकन काल निष्ठुरी हाय यसै ननिदाऊ

रोप रोप हे बीऊ सब अहिले अन्न फलोस पछीलाई

नरुनु पछाडि आउँछ जहिले हिउँद कडा तिमीलाई ।